کوه یافته یکی از زیباترین کوه‌های استان لرستان است که در غرب شهر خرم‌آباد از کیلومتر ۱۰ تا ۱۵ جاده خرم‌آباد به کوهدشت با جهتی شرقی – غربی با ارتفاع ۲۷۶۲ متر از سطح دریاست واقع شده است.
.
این کوه زیبا و دیدنی از جمله رشته کوه‌های منفرد سفیدکوه است که دارای صخره‌های بسیار بلند و دیواره‌های سترگ است. کوه یافته دارای بهترین دیواره‌های صخره نوردی در غرب کشور است.
کوه یافته از دوردست در تمامی دره خرم‌آباد قابل دیدن است و امتداد شرق به غرب این کوه از محلی به نام دره باباعباس تا روستایی به نام میرزاوند کِی (کی به معنی سراب و چشمه) قریب به ۱۰ کیلومتر عرض دارد.
در جنوب کوه با عظمت و پرصلابت یافته روستای سرخه‌لیزه و مله‌شبانان و در شرق روستای چنگایی و در شمال دره باباعباس و منطقه هرور (دشت هرور بین یافته کوه و سفیدکوه واقع شده و دارای منظره خیلی زیبا و دلنشینی است) و در غرب روستای میرزاوند کی قرار دارد.
یافته کوهی است با دیواره‌های بلند و دره‌های مخوف که وصف آن تنها بعد از دیدارش مقدور است و بیشتر دیواره‌های سترگ و عظیم و بی‌نظیر در قسمت جنوبی کوه یافته قرار گرفته است.
بلندترین قله یافته به نام سرسرها ( سرسرخها ) و چال سبز است.
.
از فراز قله یافته می‌توان رشته کوه کبیر کوه در جنوب و گرین کوه در شمال و دیگر کوه‌های اطراف را مشاهده کرد.
کوه یافته از حیث زمین شناسی و از لحاظ ریخت شناسی جزء کوه‌های کارستی متکامل است. (به عبارت دیگر، این کوه از رسوب‌های دوران سوم زمین شناسی و چین خوردگی‌های آلپ در دوران چهارم بعد از پس روی آب در این ناحیه تشکیل شده است.)
این کوه‌ها متشکل از آهک‌های توده‌ای همراه با گسل‌ها و درزهای متعدد با روندهای افقی و عمودی است. وجود این گسل‌ها و درزها اغلب باعث می شود تا در دامنه چنین کوه‌هایی چشمه‌هایی به وجود آید.
همانند دیگر مناطق کارست جهان، کارست کوه یافته نیز تعداد فراوانی غار و پناهگاه صخره‌ای در دل خود دارد.
غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای این مناطق با ثبات بالای زمین ریختی از قدمت زیادی برخوردارند و رسوبات درون آنها به خوبی حفظ شده است که معمولاً عمیق و گنبدی شکل هستند که از لحاظ باستان‌شناسی و حتی زندگی‌های اولیه بشر (عصر حجر) دارای اهمیت و ثبت جهانی است.
.
پوشش گیاهی یافته کوه کاملاً جنگلی است و انواع درختان بلوط، زالزالک کوهی، گلابی وحشی، پسته وحشی و انواع گیاهان خوراکی و دارویی در آن به وفور یافت می‌شود که تمرکز این پوشش در ضلع غربی (اَرجِسو – مِلَه شونو – گِلاکَه) به علت وجود دامنه‌های با شیب ملایم‌تر بیشتر است.
این منطقه از قدیم‌الایام محل زیست حیواناتی چون پلنگ ، خرس، گراز وحشی، سنجاب، کل و بز و پرندگانی مانند عقاب، شاهین، قرقی، زاغ، کبک، کبوتر و انواع دیگر پرنده بوده است.
این کوه بخشی از منطقه حفاظت شده سفیدکوه محسوب می‌شود.
کوه یافته با وجود نزدیکی به شهر خرم‌آباد و به علت داشتن دیوا‌رهای بلند و پوشش گیاهی مناسب همچنان یکی از معدود پناهگاه‌های بزکوهی در لرستان است.
.
یافته کوه از آن دسته کوه‌های است که در چهار فصل سال دارای آب قابل شرب است. چشمه غار قاژه در سمت شرق، چشمه غار مغار در سمت جنوب و در ارتفاع بالا (نزدیک قله)، چشمه آب ترک در سمت شمال در زیر دیواره شمالی در اول تنگه باریکه و چشمه آب غار طاق ارسلان در غرب کوه یافته و در دورن غار قرار دارد و آب این چشمه تا اوایل تابستان جهت شرب کافی است.
آثار تاریخی و باستانی کوه یافته به این دیواره‌های صخره‌ای محدود نمی‌شود و دیرین شناسان تا کنون با مطالعه غارها و پناهگاه‌های باستانی موجود در این کوه بلند به آثار و شواهد ارزشمندی از حیات ده‌ها هزار ساله بشر دست یافته‌اند.
نخستین بار فرانک هول دیرین‌شناس آمریکایی در سال ۱۹۶۵ موفق شد ابزار و ادوات سنگی و نیز اسکلت گونه‌های مختلف جانوری را در غارها و پناهگاه‌های باستانی کوه یافته و دره خرم‌آباد کشف کند که از حیات ۴۰ هزار ساله بشر در این منطقه حکایت دارد.
در سال ۱۳۸۴ هم هیاتی ایرانی بلژیکی مطالعه غارهای باستانی این کوه را آغاز کرد که نتایج جالبی درباره بقایای فرهنگی دوره پارینه سنگی جدید به دست آمد.
.
دراین کاوش‌ها علاوه بر مصنوعات سنگی، تعدادی آویز و مهره‌های تزیینی از جمله ۲ صدف دریایی سوراخ شده، ۲ قطعه دندان گوزن و یک قطعه هماتیت به شکل آویز یافت شد که از کهن‌ترین آویزهای تزیینی یافت شده در ایران محسوب می‌شود.
این آثار نشانه‌های بارزی از وجود فرهنگ اوریناسی در این منطقه مقارن با حضور نخستین انسان‌های پارینه سنگی جدید در اروپا و خاور نزدیک محسوب می‌شود.
بر دامنه کوه وشمال روستای سرخه لیزه یکی از قدیمی‌ترین ترین سکونتگاه‌های بشر یعنی غار یافته واقع شده است.
غار یافته (وراشکفت) به گواه حفریات باستان شناسی که توسط باستان شناسان خارجی وایرانی بارها مورد مطالعه قرار گرفته است یکی از قدیمی‌ترین مکان‌های استقراری بشر در دوران پیش از تاریخ وپارینه سنگی جدید است. سابقه سکونت در این غار به بیش از ۳۸ تا ۴۰ هزار سال پیش باز می‌گردد.
علاوه بر غار یافته چندین پناهگاه ومحوطه دیگر مربوط به دوره پارینه سنگی میانه و جدید در اطراف غار ودامنه‌های جنوبی قله یافته وجود دارند که توسط باستان شناسان داخلی شناسایی و مورد بررسی و مطالعه نیز قرار گرفته‌اند.
ازغارهای معروف یافته کوه اشگفت چهار در، اشگفت رو به خدا، اشگفت حسیخونی است.
از غارهای منطقه که آثار باستانی در آنها کشف شده می‌توان غارهای طاق ارسلان، قاژه و گچی را نام برد.
.
منبع: گلونی
