جهان هستی سرشار از زیبایی هایی است که خود را در گوشه و کنار دنیا پراکنده اند. این زیبایی ها به کشورمان، ایران که رسیده اند به هر شهر و دیاری قدم نهاده و بساط خود را در آنجا پهن کرده اند. امروز قصد داریم گوشه ای از این زیبایی ها را برایتان به تصویر بکشیم و از یک گل زیبا و نادر که خاک کشورمان را به حضورش مزین کرده است با شما سخن بگوییم.
جالب است بدانید که بیش از ۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی ایران در نوع خود منحصر به فرد و بومی ایران بوده و در هیچ نقطه ای از دنیا به صورت طبیعی رشد نمی کنند. در این میان لاله های ایران از شهرت خاصی برخوردارند و لاله واژگون همچون نگینی درخشان در میان خاک ایران می درخشد. نگینی که لباس تازه ای را در بهاران بر تن طبیعت می نشاند و چشم همگان را به خود خیره می سازد.
بهار که از راه می رسد در هوای لطیف دامنه های سرسبز کوهستان های سربه فلک کشیده که غرور خاصی را به نمایش گذاشته اند، لاله ی واژگون آن صورت خجل و شرمسارش را نشان می دهد و به جای آنکه چشم به آسمان بدوزد سر به زیر می افکند و زمین را نظاره می کند.
با هم به سراغ این زیبای بی بدیل می رویم و با آن آشنا می شویم…
لاله واژگون | گل افسانه ای ایران
لاله ی واژگون نام یکی از ۱۲ هزار گونه ی گیاهی شناسایی شده در ایران است که با گلهای زنگوله‌ای درشت به رنگ نارنجی مایل به قرمز به عنوان میراثی ارزشمند برای طبیعت ایران به شمار می رود. این گل قصه ای را در قلب خود دارد و مردم معتقدند که در زمانی که گرسیوز با تیغ خود گردن سیاوش پاک نهاد را درید، لاله واژگون شاهد ماجرا بود. از آن پس اندوه و غم این ماجرا بر وی سایه افکند و رویش سرخ شد. با همه ی غصه هایش سر به زیر انداخت و بر بی گناهی سیاوش گریست. اشک‌های لاله ی واژگون در واقع شیره ی بی‌رنگی هستند که در درون آنها قرار دارند و گاهی از آن سرازیر می‌شوند :
چو سرو سیاوش نگون‌سار دید سراپرده ی دشت خون‌سار دید
بیفکند سر را ز انده نگون بشد زان سپس لاله ی واژگون
به خاطر همین داستان است که در بر خی مناطق ایران به ویژه در پاوه و اورامانات با عنوان گل اشک سیاوش از لاله واژگون یاد می کنند. کردهای ایران معتقدند هر کس این گل را بچیند درهای رحمت و برکت الهی بر او بسته می شود و به همین سبب به آن گل نان بُر نیز می گویند.
در تاریخ ایران نیز رد پای این گل دیدنی و کمیاب دیده می شود. نقش و نگار لاله واژگون در سرستون های دوره ی ساسانی و در طاق بستان در کنار نقش پادشاه ساسانی نیز به چشم می خورد و دلربایی می کند.
فصل رویش لاله های واژگون
بهار که از راه می رسد انتظار مشتاقان طبیعت برای دیدن این گل پایان می گیرد. از اوایل اردیبهشت تا شروع فصل بارش بهترین زمان برای دیدن این گیاه افسونگر ایران است. با گرم شدن هوا در بهار، نواحی شمالی زاگرس میزبان این گل می شوند، مناطق جنوبی آن را در اواسط تابستان می بینند. در اروپای غربی گل دهی این گیاه در بهار آغاز می شود و تا تیر ادامه دارد.
لاله ی واژگون با عمر کوتاهش چند صباحی را میهمان خاک ایران می شود و بعد بار و بنه اش را جمع می کند و تا سال بعد در هیچ کجا پیدایش نمی شود. این گیاه پس از مدتی کوتاه و پس از خشک شدن اندام های هوایی در اوایل پاییز دوباره حیات خود را از سر می گیرد و ریشهها و جوانههایش شروع به رشد مینمایند. عمر کوتاه و کمیاب بودن این گیاه می تواند دلیل محکمی باشد برای آنکه بتوانیم آن را جواهر طبیعت ایران بخوانیم. جواهری که در میان زیبایی های ایران می درخشد.
ارزش اقتصادی
لاله واژگون از زیباترین گیاهان زینتی دنیا محسوب می شود و آنچه که بر ارزش این گل می افزاید علاقه ی خارجی ها به آن است. برای نخستین بار جهانگردان اروپایی در سال ۱۵۷۶ میلادی این گیاه را از ایران به اتریش بردند و در باغ های افراد ثروتمند پرورش آن را آغاز کردند. بازارهای کشورهای اروپایی و آمریکایی توجه خاصی به این گیاه دارند و بیش از ۱۰۰ سال است که بازارهای هلند و به میزان کمتری بازارهای آلمان، انگلستان، آمریکا، ژاپن و دانمارک برای تهیه ی آن اقدام می کنند. ساقههای بلند و قوی این گل امکان صادرات آن به اقصی نقاط دنیا را فراهم کرده و مزایای اقتصادی فراوانی دارد.
لاله واژگون گلی بسیار زیبا و مناسب برای پارک ها و باغ ها اروپایی به شمار می رود و رقیبی جدی برای لالهها و سنبلهای تمامی نقاط جهان محسوب می گردد. امروزه هر عدد سوخ ( ساقه زیرزمینی ) لاله واژگون در فروشگاه های اینترنتی ۶ تا ۱۲ دلار قیمت دارد.
نام گذاری
اغلب گلهای لاله واژگون رو به سمت پایین هستند و به همین دلیل این نام را به آن اختصاص داده اند. اشک مریم نیز در نتیجه ی سرریز شدن شیره ی شفاف و شیرین از داخل آن به این گل اطلاق می گردد. نام انگلیسی آن نیز قصه ای برای خود دارد. هنگامی که در ۳۵۰ سال پیش این گونه گیاهی به اروپا برده شد، سر از گلخانه سلطنتی کشور انگلستان در آورد و در آنجا تکثیر شد. تا چندین سال تنها باغ گیاهشناسی و باغ سلطنتی انگلیس حق کاشت این گل را داشت در نتیجه نام Fritillaria imperialis به معنای لاله واژگون سلطنتی برای آن در نظر گرفته شد.
محل رویش در ایران
دامنه های زاگرس بهترین مکان برای رشد این گیاه به شمار می روند و مناطقی از ایران هر ساله میزبان این مهمانان ارزشمند طبیعت می شوند. برای آنکه با این مکان ها آشنا شوید اطلاعات مختصری درباره ی آنها به شما ارائه می دهیم:
۱.لرستان
قسمتی از منظره تماشایی لاله های واژگون در شهرستان الیگودرز واقع شده که از ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی مرکز الیگودرز شروع و تا فراز دامنه‌های زاگرس ادامه می‌یابد. دشت دالانی (یکی از مخازن ژنتیکی کشور) در ارتفاعات حفاظت شده اشترانکوه، از معروفترین این دشت ها در الیگودرز است که حدود دوهزار و ۹۰۰ هکتار وسعت دارد و به عنوان بزرگ ترین دشت لاله های واژگون در جهان شناخته می شود. کوههای همچون مورزرین، قالی کوه، شاه کول و نسارتخت دشت را در آغوش گرفته و منظره ای فوق العاده زیبا خلق کرده اند و هرسال در اوایل بهار بعد از آب شدن برفها در کوهها، لاله های زیبای واژگون می رویند.
۲- چهار محال و بختیاری
در استان چهارمحال بختیاری، دامنه کوه های آب‌کاسه خوربه، گرگانک و مناطق بنواسنکی و مله زرده از رویشگاه های مهم لاله واژگون به شمار می روند. دشت لاله‌های واژگون کوهرنگ نیز با وسعت ۳۶۰۰ هکتار از مهم ترین جاذبه های طبیعی این استان محسوب می شود و به عنوان اثر طبیعی ملی لاله واژگون تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران قرار گرفته است. برای رفتن به این دشت باید خودتان را به روستای فخرآباد برسانید و از آنجا با پیاده روی یک ساعته به دشت می رسید.
۳- ایلام
در استان ایلام از ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین دامنه های منطقه ی حفاظت شده ی مانشت و قلارنگ میزبان گل کمیاب لاله واژگون به رنگ های قرمز و ارغوانی می شود. این منطقه ۳۳۰۰۰ هکتار وسعت دارد و منطقه ای کوهستانی با پوشش جنگلی می باشد.
جاده اصلی ایلام- سرابله، از قسمت مرکز منطقه و جاده ایلام – ایوان از غرب آن عبور می کند و اصلی ترین راه هایی ورود به منطقه را تشکیل می دهند.
۴- کرمانشاه
دشت ها و کوههای کردمانشاه همه ساله در فصل بهار میزبان گلهای تماشایی لاله های واژگون می شوند. این گل ها در منطقه ی پاوه و اورامانات به وفور وجود دارند و بلندی های کوه های شاهو منطقه پاوه از شاخص ترین رویشگاه های آن به شمار می رود.
۵- اصفهان
دامنه‌ها و دره‌های سرسبز کوهستان‌های غرب و جنوب استان اصفهان، از اواخر فروردین تا اواخر اردیبهشت ماه در شهرستان‌های فریدن، فریدونشهر، بویین و میاندشت، خوانسار، دهاقان، شهرضا و سمیرم، از رویشگاه های طبیعی گل لاله واژگون یا اشک مریم به شمار می روند و عبارتند از:
دشت لاله‌های واژگون فریدونشهر: با شروع فصل بهار در اکثر نقاط شهرستان فریدونشهر زیبایی های طبیعت به چشم می خورند که در میان آنها لاله‌های واژگون به دو رنگ زرد و قرمز جلوه ای دیدنی را ایجاد کرده و بیش از پنج هزار هکتار از مراتع این شهرستان را به خود اختصاص داده اند. بیش از ۱۵ منطقه ی رویش لاله های واژگون در فریدونشهر وجود دارد که منطقه ی میدانک اول، میدانک دوم، قلعه سرخ، بردشیر، گلونی، چشمه لنگان و مناطق پیشکوه، پشتکوه اول و پشتکوه دوم از مهم ترین آنها هستند.
دشت لاله‌های واژگون دره‌بید: این دشت دیدنی و چشم نواز با وسعت حدود ده کیلومتر در روستای دره بید قرار دارد و در فصل بهار میزبان گلهای فراوانی است که لاله واژگون از مهم ترین آنها به شمار می رود. این گل به رنگ سرخ مایل به بنفش بوده از روز چهلم تا شصتم بعد از عید شکوفا می شوند. از زیبایی های این منطقه این است که گلها به هنگام وزش باد به رنگ های سیر و روشن دیده می‌شوند.
دشت لاله‌های واژگون گلستان‌کوه خوانسار : منطقه ی حفاظت شده ی گلستان کوه وسعت ۱۷۰۰۰ هکتاری خود را در خوانسار گسترانیده و با ویژگی های متفاوت خود و گنجینه های طبیعی بسیاری را راهی سفر می کند. لاله های واژگون این منطقه نیز مانند لاله های دشت دره بید هستند و ویژگی هایی مشابه آنها دارند.
منطقه گلستان کوه خوانسار | میراث ارزشمند طبیعت اصفهان
دشت لاله های واژگون افوس در در شهرستان بویین و میاندشت: دشت لاله‌های واژگون افوس در شهر افوس استان اصفهان واقع گردیده و هرساله میزبان گل های لاله واژگون است که گردشگران زیادی را به این منطقه می کشانند.
اطلاعات علمی
لاله ی واژگون از گیاهان علفی پیازداری است که طی چند سال در ارتفاع ۱۵۰۰ متر به بالا و در میان دامنه های سنگلاخی و صخره‌ای به بار می نشیند. شصت گونه از این گیاه در سراسر دنیا شناسایی شده که ۱۵ گونه از آن در ایران وجود دارد و به طور طبیعی در کشورمان رشد می کند. این گل تا ارتفاع ۱۲۰ سانتیمتری از سطح زمین رشد می کند و اگر از گزند دام های در حال چرا و خودخواهی های انسان در امان بماند، تا ۱۰ هزار شاخه از آن در یک دشت دیده می شود.
پیاز لاله ی واژگون همچون یک غده ی متورم به نظر می رسد که گوشت‌دار است و مقدار زیادی نشاسته و چندین عامل دارویی در خود دارد. یک پیاز تازه حاوی مقادیر زیادی از سم است و قابل خوردن نمی باشد اما در کشور چین با گرفتن سم آن، در آشپزی کاربرد دارد.
سازمان حفاظت محیط زیست، لاله واژگون را به عنوان ذخیره ژنتیکی و عنصر زیبایی شناختی سرزمینمان می شناسد و تمام تلاش خود را برای حفاظت از این گونه ارزشمند به کار می گیرد.
از گونه های مهم این گل می توانبه موار زیر اشاره نمود:
اشک مریم : این نوع لاله واژگون در مناطق فارس، خوانسار و کوه های بختیاری می روید و گل های آن به صورت چتری و از ۳ تا ۸ گل سرنگون وجود دارند. در بهار انتهای ساقه آن باز و چندین براکته ( زائذه ی زیر گل ) سبز برگ مانند در ان مشاهده می گردد. گلها غالبا به رنگ های سفید، زرد، نارنجی و قرمز دیده می شود و در محل های کاملا سایه و نیز محل های کاملا آفتابی رشد و نمو می یابد. این گیاه بسیار مقاوم در برابرا سرما است و برودت هوا را تا حد ۲۰- درجه تحمل می کند.
لاله واژگون خالدار: بر روی ساقه های گیاه، گل هایی به صورت تکی یا جفتی به رنگ سفید، بنفش خالدار و بنفش روشن و نارنجی خالدار شکل می گیرند و ساقه ی آن تا ارتفاع ۳۰ سانتی متر رشد می کند.
لاله واژگون ایرانی: این نوع از لاله واژگون ساقه ی بلندی را در میان سایر گونه های آن دارد. به دلیل سازگاری آن با محل های آفتابی، در بهار بر روی ساقه ی آن تا ۳۰ گل قهوه ای مایل به سبز تا بنفش می روید.
لاله زاگرسی: گونه ی زرد کم‌رنگ این گل نیز وجود دارد که رنگش متمایل به لیمویی است و با عنوان لاله زاگرسی شناخته می شوند. آن نوع لاله واژگون تنها بین ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متر رشد می کند.
اهمیت دارویی لاله های واژگون
بیش از ۲۰۰۰ سال است که لاله واژگون به عنوان یک داروی خلط آور و ضد سرفه در طب سنتی چین مورد استفاده قرار می گیرد. این گل برای مهار تجمع پلاکت خون و درمان بیماری هایی همچون گلو درد، سرفه، آسم، برونشیت، سل، غدد لنفاوی گردن، غدد تومور و سوزش ادرار نیز مفید است. پیاز این گیاه به علت وجود موادی با نام آلکالوئیدهای ایمپریسین و فرتیسین به عنوان مسکن درد نیز شناخته می شود.
از جمله ترکیبات شیمیایی که در این گل وجود دارند می توان به آلکالوئیدها، ساپونینها، ترپنوئیدها، استروئیدها، اسید سوکسنیک، تیمیدین و آدنوزین اشاره نمود. سوخ ها (ساقه های زیرزمینی) لاله واژگون نیز دارای ۸ نوع آلکالوئید استروئیدی شامل آلکالوئیدهای Epeiedine،Ebeiedinone ، Isoverticine،Verticine ،Verticinone ،Hupehenine ، Ebeienine و Imperialine نیز می باشد که هر یک دارای خواص فراوانی هستند.
دغدغه ها
گیاه لاله واژگون از گونه های بومی ایران می باشد که از میلیونها سال پیش به ما به ارث رسیده است. این گیاه با ارزش از جمله گیاهان در خطر انقراض کشور نیز می باشد که هرساله به دلیل برداشت غیر قابل کنترل گل و پیاز، تخریب زیستگاه برای ایجاد اراضی کشاورزی، چرای بی رویه دام ها و مراجعه ی بیش از حد گردشگران از تعداد آن کاسته می شود. حفاطت از این گونه ی مهم ایرانی نیازمند برنامه ای مدون و اصولی است تا بیش از این، سرمایه ی ملی کشور از بین نرود.
اگر به هر یک از مناطق رویش این گیاه مراجعه کردید، به هیچ وجه آنها را از ساقه جدا نسازید و یا به امید پرورش آن در منزل ریشه و پیاز آن را از خاک بیرون نیاورید. با این کار آسیبی جدی را متوجه این گونه ی گیاهی می سازید.
سخن آخر
آیا تا به حال به دشت های گل لاله واژگون در سراسر کشور رفته اید؟
تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
منبع: کارناوال
