خانه شیخ الاسلام یا عمارت دیوانخانه شیخ الاسلام یکی از خانه های تاریخی شهر اصفهان است که در عهد صفوی ساخته شده است.
.
شاید دیدن خانه ای دلباز و قدیمی با تزئینات خاص بتواند شما را به دنیایی ببرد که از زندگی کنونی و ماشینی امروزی ما حسابی دور است و حالتان را حسابی خوب کند.جایی که شما را برای لحظه ای جای صاحب خانه قدیمی قرار دهد و شما را در لذتی وصف ناشدنی غرق کند. مخصوصا اگر آنجا بتوانید انواع صنایع دستی سرزمین ایران را هم ببینید که دیگر چه بهتر.
.
خانه تاریخی شیخ الاسلام به مساحت ۱۴۵۵ مترمربع در زمان صفویه ساخته شده و هدیه شاه عباس به دخترش « سرو قد خانوم » و دامادش « محقق سبزواری » از علمای بزرگ دوره صفوی است و بعدا منزل شیخ الاسلام که یکی از علمای بزرگ زنجان و از بزرگان دینی زمان قاجار بود و محل سکونت و تدریس آن مرحوم گردید این خانه در زمان قاجار به عنوان مرکزی جهت انجام کارهای مدعی العموم و مرکزی شبیه دادگستری ودر زمان رضا شاه توسط شیخ الاسلام تبدیل به شهرداری شد؛ ولی از دوره صفویه سالی دوماه مراسم عزاداری امام حسین در آن برگزار می شد.
.
دو باغچه کنونی در حیاط را محل نگهداری اسب و احشام تعزیه خوانی آن زمان و سکوهای اطراف حیاط نیز مخصوص تماشای افراد عامه و اتاقهای گوشواره در قسمت تالار نیز محل تماشای خواص بوده است. برپایی عزاداری امام حسین(ع) در این ساختمان تا زمان رضاشاه ادامه داشت و پس از منع عزاداری امام حسین در آن زمان، مردم بصورت مخفیانه در قسمت پشت ساختمان عزاداری می کردند.
.
در سالهای قبل از انقلاب به دلیل جلوگیری از تخریب و انهدام بنا، این ساختمان در اختیار وزارت فرهنگ و هنر وقت قرار گرفت.در سال ۱۳۶۵ این خانه مورد بمباران قرار گرفت و قسمت جنوب شرقی آن آسیب های جدی دید که عملیات بازسازی و مرمت آن به سرعت انجام گرفت.
.
دور تا دور ایوان را کتیبه های گچبری شده رنگی و زیبایی فرا گرفته است که در نوع خود بی نظیر است. درب ها و پنجره های خانه با خاتم کاری و منبت کاری، گره چینی و مشبک های کم نظیر آراسته شده است. عمارت از دو جبهه شمالی و جنوبی تشکیل شده است که بخش جنوبی اصلی ترین قسمت بنا را تشکیل داده و محل رسیدگی به شکایات و امور قضاوت بوده است. بیشترین تزئینات بنا نیز در همین بخش جنوبی و به خصوص ایوان آن به چشم می خورد. این خانه علاوه بر اقامت شیخ الاسلام و رسیدگی به امور قضا برای مراسم سوگواری به خصوص در ماه های محرم و صفر نیز مورد استفاده قرار می گرفته است. بعد از محقق سبزواری منصب شیخ الاسلامی نسل به نسل در بین فرزندان این خاندان منتقل می شود و خانه سال های سال تا اوایل دوره پهلوی محل برگزاری ایام سوگواری بوده است.
.
خانه که چندین بار مرمت شده در جریان بمباران اصفهان توسط رژیم بعثی آسیب جدی می بیند. خانه شیخ الاسلام هم اکنون به عنوان موزه و کارگاه نساجی سنتی اصفهان مشغول به کار است و انواع هنرهای سنتی و قدیمی همانند شعربافی، زری بافی، گلابتون سازی، مخمل بافی، رنگرزی، عبابافی، ریسندگی، چادر شب بافی و حلاجی در آن به نمایش گذاشته شده و گاها آموزش داده می شود.
.
خانه شیخ الاسلام در چهارباغ پایین ، چهار راه تختی و در کوچه ای به همین نام (شیخ الاسلام) بر روی یک شیب ملایم قرار گرفته است. بنا در ضلع شمالی به خیابان امام و در جنوب به کمربندی خیام می رسد .این بنا در مجموعه حریم بازار واقع گردیده که در ضلع شرقی آن خیابان فردوسی و در ضلع شمالی مجموعه بازار تاریخی و خیابان ضیائی می باشد در ضلع غرب کوچه شیخ الاسلام و در جنوب نیز به بافت قدیمی و کوچه حسینیه منتهی می گردد .
.
در حال حاضر این خانه از خانه های زیبای اصفهان به شمار می رود که واحدهای صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی در آن مستقر هستند و به موزه ای ازهنرهای سنتی از جمله ترمه، زری بافی، گلابتون سازی، چادر شب بافی، شعر و مخمل بافی، رنگ رزی، عبابافی، ریسندگی، رنگرزی و حلاجی تبدیل شد تا علاقه مندان هنرهای سنتی در آن از نزدیک با صنایع دستی آشنا شوند.
.
منزل شیخ الاسلام به سبک خانه های قدیمی زنجان و با مصالح سنگ ، آجر و ملاط در یک طبقه کار شده است.ورودی در ضلع غربی و اتاقها برگرد حیاطی مشجر واقع گردیده اند.تالار اصلی در ضلع شمالی بنا با تزئینات گچبری و سقف لمبه کاری شده خود نمائی می کند. در ضلع جنوبی حیاط تالاری موجود است که متاسفانه در حال حاضر بصورت انباری مورد استفاده قرار گرفته است. این تالار نیز دارای گچبری بسیار زیبا با نقوش گیاهی و حیوانی و مقرنس بنا بصورت مسطح با تیرهای چوبی و پوشش ملاط کاه گل بوده که در سالهای اخیر با پوششی از آسفالت ایزولاسیون شده است .
.
این خانه زیبا شامل دو بخش اندرونی و بیرونی است. بنای بخش جنوبی این خانه که مهمترین بخش آن به شمار می رود، دارای یک ایوان بزرگ با تزئینات مقرنس کاری و نقاشی گل و بوته در سقف و همچنین دو ستون بزرگ و یک حوض زیبا در مرکز ایوان است.ایوان این بخش از تزئینات مقرنس کاری منحصر به فردی برخوردار است. در این ایوان ۲ عدد پنجره مشبک چوبی بسیار زیبا با شیشه های رنگی و دیوارهائی که با نقاشی و گچبری تزئین شده اند به زیبائی خانه می افزایند. اتاق کوچکی که در عقب این ایوان وجود دارد با مجموعه ای از هنر گچبری و مقرنس کاری یکی دیگر از قسمت های بسیار جالب خانه می باشد. سایر بخش های این خانه نیز دارای پنجره های مشبک و گره چینی است.
